Φόβος, ανησυχία, αβεβαιότητα, θυμός, και στεναχώρια. Όλα τους καθημερινά και υγιέστατα συναισθήματα που στο διάστημα της καραντίνας που διανύουμε ως κοινωνία ίσως και να τα βιώνουμε ακόμα πιο έντονα, καθώς όλα μας ήρθαν ξαφνικά, απότομα και κυρίως χωρίς την συγκατάθεση μας, υπενθυμίζοντας μας ότι η ψυχολογική μας υγεία προκύπτει από το πώς διαχειριζόμαστε το σύνολο των παραγόντων που ελέγχουμε αλλά και αυτών που δεν έχουμε καμία δυνατότητα να ελέγξουμε.
Αν λοιπόν το να βιώνουμε ‘αρνητικά συναισθήματα’ είναι υγιές και φυσιολογικό αυτές τις ημέρες που καλούμαστε όλοι να αλλάξουμε και να προσαρμοστούμε σε έναν νέο ρεαλισμό, για ποιο λόγο βλέπουμε εικόνες άγχους και πανικού ή στην αντίπερα όχθη την πλήρη αποχή από την πραγματικότητα και άρνηση του προβλήματος; Η απάντηση είναι ότι καταστάσεις όπως αυτές του άγχους, του πανικού η ακόμα και αυτές της απροσεξίας και της αντικοινωνικότητας προκύπτουν όταν εξαρχής παραιτούμαστε από την προσπάθεια του να κατανοήσουμε και να δουλέψουμε τα συναισθήματα που μας χτύπησαν την πόρτα και αντ’ αυτού λειτουργούμε με άρνηση ή ακόμα χειρότερα προσπαθούμε να επιβάλλουμε στον εαυτό μας να νιώσει θετικά ενώ οι συμπεριφορές μας δείχνουν ξεκάθαρα το αντίθετο μέσα από συμπεριφορές αυτοκαταστροφής (π.χ. μαζικές βόλτες στην θάλασσα, ουρές και άδεια ράφια στα σούπερ μάρκετ, την πανδημία ως αφορμή για διακοπές στα νησιά, και πολλά άλλα προβληματικά παραδείγματα).
Την αλλαγή που προσπαθούμε όλοι τόσο δύσκολα να αποδεχθούμε αυτές τις μέρες, οι αθλητές την βιώνουν σε καθημερινή βάση και πόσο μάλλον όσοι ασχολούνται σε επίπεδο πρωταθλητισμού όπου η αναζήτηση εκείνου του στοιχείου που θα κάνει την καθημερινή προπόνηση να προκαλεί ένα σύνολο συναισθημάτων (τόσο θετικών αλλά κυρίως αρνητικών) είναι το απόλυτο ψυχολογικό ζητούμενο, καθώς μόνο τότε καταλαβαίνουμε ότι αφήνουμε πίσω μας την ασφάλεια που γνωρίζουμε και μας κρατάει αγωνιστικά στάσιμους (comfort zone) και εισερχόμαστε σε ένα στάδιο ανάπτυξης (performance zone). Με λίγα λόγια η ανάπτυξη και η αγωνιστική αυτοπεποίθηση θα έρθει μόνο όταν μάθουμε να δημιουργούμε στόχους που μας κάνουν σε έναν βαθμό να νιώθουμε άβολα και ανασφαλείς! Άρα όταν σε στιγμές σαν και αυτές του κορωνοιού που η ίδια η ζωή μας προσφέρει απλόχερα μια έντονη δυσκολία δεν έχουμε παρά να προσαρμοστούμε και να βγούμε δυνατότεροι μέσα από αυτό! Αυτό ακριβώς είναι το mental toughness η συναισθηματική αντοχή που δημιουργεί πρωταθλητές αρχικά της ζωής και μετά των γηπέδων και ο πιο γνωστός μπασκετικός πρεσβευτής αυτής της θεωρίας το είχε ονομάσει mamba mentality.
Παρακάτω ακολουθούν τρία βήματα μέσα από τα οποία οι αθλητές οποιουδήποτε επιπέδου θα μπορέσουν να εξελίξουν την ψυχολογική διάσταση του αθλήματος τους την εποχή που όλοι οι σύλλογοι και οι ομάδες της χώρας μας δεν λειτουργούν:
- Ξεκίνα με το πολύ απλό ερώτημα στον εαυτό σου. Σε τι ποσοστό της ημέρας σου λειτουργείς ως αθλητής; Οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούμε ανεπιτυχώς να νιώσουμε σιγουριά σε κάποιους από τους ρόλους της ζωής μας (μαθητές, αθλητές, παιδιά, εργαζόμενοι κ.λπ.) και συχνά πυκνά απογοητευόμαστε που δεν τα καταφέρνουμε, όταν στην πραγματικότητα ο ουσιαστικός χρόνος που επενδύουμε στον εκάστοτε ρόλο που μας ενδιαφέρει είναι ελάχιστος. Όταν για παράδειγμα ένας αθλητής μιας εφηβικής ομάδας βιώνει σαν κύριο συναίσθημα του την ανασφάλεια στους αγώνες και συμπερασματικά προκύπτει ότι τη μόνη ώρα που σκέφτεται και είναι προσηλωμένος στον ρόλο του ως αθλητής είναι αυτός της μιάμισης ώρας προπόνησης, εκεί βγάζει απόλυτο νόημα για ποιο λόγο δεν βιώνει αυτοπεποίθηση.
Η λύση στο πρόβλημα είναι το να φέρουμε το ποσοστό κοντά στο 100% με στόχους πέρα της προπόνησης, όπως: το να κοιμόμαστε σαν πρωταθλητές, δηλαδή οχτώ γεμάτες ώρες το βράδυ με όσο γίνεται σταθερά ωράρια. Το να τρώμε σαν πρωταθλητές, τουλάχιστον 5 γεύματα την ημέρα, συμπεριλαμβανομένων των κυρίων γευμάτων και υγιεινών σνακ και κυρίως να οριοθετούμε πολύ αυστηρά τον χρόνο και τον τρόπο που ψυχαγωγούμαστε, μειώνοντας τον ‘κενό’ χρόνο μπροστά από οθόνες και αυξάνοντας τον χρόνο διαβάσματος ενός βιβλίου που μας ενδιαφέρει και παρακολουθώντας ντοκιμαντέρ και παλαιότερους ιστορικούς αγώνες του αθλήματος μας.
- Προσαρμόζομαι σημάνει ότι χτίζω την αυτοπεποίθηση μου και ότι μαθαίνω να βλέπω τις δυσκολίες όχι σαν ευκαιρία για παραίτηση αλλά σαν πρόκληση για να γίνω καλύτερος. Οι δυο πιο σημαντικές ψυχολογικές αρετές ενός ηγέτη είναι η ικανότητα του να παίρνει αποφάσεις (decision making) και το να είναι σε θέση να βρίσκει λύσεις σε προβλήματα (problem solving). Αυτά τα δύο στοιχεία είναι που κάνουν όλη την διαφορά μεταξύ ενός μέτριου playmaker με απότομο ταβάνι και ενός ανθρώπου που θα γράψει ιστορία. Αρκεί η ώρα της προπόνησης για να χτιστούν αυτά τα δύο στοιχεία; Σίγουρα όχι! Η επιμονή στον να βγαίνουμε πάνω από τις καταστάσεις είναι το εργαλείο που θα τα δημιουργήσει.
Αντίστοιχα, όλα τα γήπεδα είναι κλειστά, να μαζευτούμε κάποια λίγα άτομα από την ομάδα δεν μας το επιτρέπουν, ξηλώνει ο δήμος τα καλάθια από τις μπασκέτες, πως αντιδράω; Λέω πάει μου το έκοψαν το μπάσκετ ας κάτσω να παίξω playstation; Ή βλέπω την δυσκολία σαν πρόκληση; Δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο θετικές σκέψεις, όπως για παράδειγμα: τι ασκήσεις μπορώ να κάνω σπίτι μου; Πως μπορώ να στήσω ένα μονόζυγο; Μήπως επιτέλους να αφοσιωθώ σε ένα αποκλειστικό πρόγραμμα κοιλιακών και κορμού που τόσο έχω ανάγκη; Κάθε μέρα να προσθέτω μια έλξη στο μονόζυγο; κτλ.
Το να αλλάξουμε με το έτσι θέλω αυτό το οποίο νιώθουμε είναι αδύνατο αλλά το να προκαλέσουμε τις αυτόματες αρνητικές σκέψεις μας δημιουργώντας συνειδητά θετικές και το να κινητοποιηθούμε, είναι μια μέθοδος που δουλεύει και εν τέλη θα δημιουργήσει μια μετάβαση προς καταστάσεις πίστης προς τον εαυτό μας.
- Για να μπορέσει ένας αθλητής να δείξει τις πραγματικές του ικανότητες θα πρέπει πρώτα να νιώθει ότι ανήκει σε ένα περιβάλλον όπου οι δικοί του άνθρωποι κατανοούν τις ανάγκες του και του δίνουν τα εφόδια που χρειάζεται στον χρόνο που εκείνος θα τα ζητήσει. Όλο αυτό ξεκινάει από την οικογένεια και κάποιες οικογένειες σίγουρα το έχουν δουλέψει σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με κάποιες άλλες, όμως και πάλι η επικοινωνία του αθλητή προς την οικογένεια του θα πρέπει διαρκώς να αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς του στόχους. Ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που οι οικογένειες έχουν μαζευτεί ίσως και χωρίς την θέληση όλων των μελών κάτω από την ίδια στέγη, έχουν μια πολύ καλή ευκαιρία να θίξουν θέματα που έχουν μείνει ίσως και για πολύ καιρό σκεπασμένα. Τώρα είναι η ώρα να εκφράσεις τα συναισθήματα σου για καταστάσεις που σε πλήγωσαν, που σε μείωσαν, σε καταπίεσαν αλλά και για φορές που ένιωσες όμορφα και υποστηρικτικά και όπου θα ήθελες να επαναληφθούν. Το να επικοινωνώ σημαίνει προστατεύω εμένα από το να νοσήσω ψυχικά και σωματικά και τις σχέσεις που εκτιμώ από το να διαλυθούν. Τέλος η γενίκευση της επικοινωνίας δηλώνει ότι μαθαίνω να δεσμεύομαι και να προστατεύω και άλλους τομείς της ζωής μου πέρα της οικογένειας μου, οπότε η τακτική επικοινωνία με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας μου και με τον προπονητή μου μέσω βίντεο κλήσεων θα βοηθήσει την ενίσχυση της δέσμευσης μου προς το άθλημα μου.
Προσαρμοστικότητα, αποδοχή, προσπάθεια, και επιτυχία. Όλες τους έννοιες που επιζητούμε και θέλουμε να πιστεύουμε ότι τις κατέχουμε. Η πραγματικότητα είναι ότι χρειάζεται συνεχόμενη δουλειά με τον εαυτό μας, προκειμένου να φύγουμε από τις τάσεις αδράνειας που με στόχο την αυτοπροστασία μας βάζει αυτόματα το ‘συντηρητικό’ μυαλό μας και να προσπαθήσουμε να έχουμε πάντα μια απάντηση στις εποχές αμφιβολίας που θα μας φέρνει η ζωή.
Τσαγκαράκης Μάνος
Αθλητικός ψυχολόγος
